Zakarpatje, Transilvanija, Slovačka, Vojvodina – da li se zemlje sa višim standardom bore sa istim problemima u smislu smanjenja broja stanovništva i emigracije? Kako žive Mađari u Sloveniji i severnom delu Mađarske, a šta rade zakarpatski Mađari sa egzodusom, koji je posledica rata? Šta će biti i da li ima šanse da se uspori depopulacija vojvođanskih Mađara? Sva ova pitanja su pokrenuli govornici na konferenciji Fondacije Sloboda štampe u petak u Budimpešti, pod nazivom Depopulacija, o srednjoevropskoj emigraciji.
Prema podacima iz poslednjeg popisa, stanovništvo većine zemalja Centralne Evrope značajno stari i smanjuje se, što višestruko utiče na nacionalne manjine u regionu. Ova pojava može imati dubok psihološki efekat na pojedince i različite društvene grupe, ali takođe povlači i široke ekonomske, društvene, kulturne i političke posledice ne samo za dotične zemlje, već i za Evropsku uniju i kontinent u celini.
Prvi panel na konferenciji, pod nazivom Diverse Experience (Raznolika iskustva, prim. prev.), a koji je održan na engleskom jeziku, vodio je Laslo Joža. On nije džabe nosio ovaj naziv, jer su stručnjaci govorili o demografskim promenama ne samo u Mađarskoj, već i na međunarodnom planu. Stefan Mesman je govorio o situaciji u Kini, dok je Aleksej Kononov držao predavanje o situaciji u Ukrajini. Intervju sa njim na ovu temu, mogli ste da pročitate na našem portalu. Fokus njegovog predavanja u petak su bile manjine u ratu, a u njemu se osvrnuo na aktuelnu ratnu situaciju u Ukrajini.
Uloga dijaspore
Nakon toga je Damir Josipovič, poreklom iz Slovenije, održao predavanje o demografskoj situaciji manjina u Sloveniji i kako se menja sastav stanovništva. Interesantan zaključak izlaganja je da se demografija tu ne smanjuje značajno, već je primetno kako su građani grupisani prema većim gradovima, pa demografija perifernih naselja pokazuje trend smanjenja.
Na kraju je Kristina Rac govorila o povezanosti manjina i dijaspore. Prema njenim rečima, iako se broj Mađara u Vojvodini smanjuje, bilo bi važno govoriti i o Mađarima koji žive u dijaspori, jer su oni ti, koji su čak i iz inostranstva, čvrsto vezani za svoje korene. Kao tačke veze navela je fejsbuk stranice Rokon Ilonka i Univerziteta Botelot, koje danas snažno doprinose jačanju nacionalnog identiteta.
Dramatična smanjenja
Drugi panel je uključivao četiri prezentacije. Prvo izlaganje u okviru predavanja pokušalo je da rasvetli glavne demografske uslove i migracione trendove zakarpatskih Mađara. Situaciju istraživača znatno je otežala činjenica da je u Ukrajini do sada održan samo jedan popis stanovništva, i to 2001. godine. Po podacima tog popisa, broj Mađara je bio 151 000, dakle 12,1 posto ukupnog stanovništva. Kovalj i Tatrai su 2017. godine utvrdili, da je na osnovu procene u to vreme u Zakarpatju živelo oko 130 000 Mađara. Procenjeni broj zakarpatskih Mađara 2023. godine je samo 80-90 hiljada. Što rat duže traje, to je manje verovatno da će se oni koji odu vratiti kući.
Tamaš Kiš, sa Instituta za istraživanje nacionalnih manjina, Kluž – Napoka, u svom izlaganju pod nazivom Pouke sa popisa stanovništva u Rumuniji 2021. godine, skrenuo pažnju da se popis i podaci sa istog moraju treirati veoma kritično zbog metodoloških problema, jer se radi o jednom državnom aparatu. Kiš je odmah dao i primer u prilogu onome što je imao da kaže: na osnovu popisnih podataka, 14 posto dece školskog uzrasta od 6-14 godina izostane iz obrazovnog sistema, što je veoma značajna stopa, na afričkom nivou.
Predavanje Valera Vereša, profesora na Univerzitetu Babeš-Boljaji u Kluž-Napoki, imalo je naziv Nepotpuno evidentiranje kulturnih podataka rumunskog popisa 2021. i mogućnosti njegove korekcije. Broj Rumuna je smanjen sa 16,7 miliona na 14,8 miliona, dok je Mađara tamo 2011. bilo 1 227 623, a 2021. godine 1 002 151. Broj ljudi nepoznate nacionalnosti je 2,5 miliona, tako da je u svetlu ovoga prilično neozbiljno govoriti o tome koliko Mađara ili Rumuna živi u Rumuniji, rekao je Vereš.
Na početku svog izlaganja pod naslovom Uticaj asimilacije na mađarsko stanovništvo u Slovačkoj, Patrik Tatraji predstavio je brojke koje se odnose na Mađare koji žive u Slovačkoj, a koji su tokom popisa 2021. godine bili sledeći:
- Prema nacionalnosti: 422 065;
- Prema maternjem jeziku: 462 175;
- Druga nacionalnost: 34 089;
- Ukupno mađarskih veza: 496 290.
-Iz brojki je jasno da se broj Mađara u Slovačkoj može proceniti između 420 000 i skoro 500 000. Što je manji broj Mađara u datom naselju, to je smanjenje veće – rekao je Tatraji.
Depopulacija u Vojvodini – katastrofa?
Dr Iren Gabrić Molnar održala je predavanje pod nazivom Manjine: Da li je demografski pad nepovratan? Ona je istakla da je po njenom mišljenju nezaustavljiv, ali da se može usporiti. Istakla je da u Srbiji do sada nije izrađena sveobuhvatna strategija remigracije i da mađarska zajednica nema program dijaspore. Mađari u Vojvodini žele otvoreno tržište rada i propusne državne granice, osećaju da im je životni prostor zatvoren i to ih gurne napolje – rekla je Gabrić Molnar.
Dr Tamaš Korhec je postavio pitanje da li postoji razlog da se za smanjenje stanovništva u Vojvodini koristi termin demografska katastrofa?
-Za mene, koji tamo živim i tamo zamišljam budućnost svoje četiri ćerke, podaci su realnost. Govorimo o katastrofi, i subjektivno i objektivno.
Sve se to dešava u vreme kada je situacija Mađara mirnija i manje opasna (sa izuzetkom 70-ih i 80-ih godina) nego u bilo kom drugom trenutku, a ekonomska moć države je porasla u brojevima. Mađarska država ulaže 250 miliona evra – a to je jako mnogo novca u poređenju sa rezultatom. Mnogo je upitnika – rekao je Korhec, koji smatra da se, da bismo uticali na te procese, moramo suočiti sa njima i priznati da postoji problem.
Peter Vataščin je u svom izlaganju pod nazivom Tema opadanja mađarskog stanovništva u Vojvodini u javnom diskursu, naveo primere kako je Savez vojvođanskih Mađara nedovoljno razgovarao o ovoj temi. On je objasnio odgovornost stranke i citirao jedan od poslednjih intervjua Ištvana Pastora, koji je rekao da iako su ove brojke dramatične, da nije bilo SVM-a, bile bi mnogo gore.
Laslo Joža, moderator panela, rekao je da su oni objektivno proglasili bankrot, jer nisu mogli da se suoče sa ovim egzodusom. Živimo poslednje minute toga da se prežvakane strategije suoče sa stvarnošću, jer ako se to ne dogodi, autonomija manjina će postati karikatura same sebe.
-Ja sam pesimista, samo čudo može da preokrene procese. Ako se ovako nastavi, vojvođanski Mađari će degradirati u folkloristički element – naveo je Joža.
Završni panel je bio analitička diskusija uz učešće univerzitetskog profesora Čabe Šuranjija, sociologa Roberta Badiša, etnografa Arpada Papa, a moderator je bio Peter Kokai.
Čaba Šuranji je u svom predavanju Tiranija geografije, istakao: geografija može dati odgovore na one procese na koje se ne može odgovoriti u drugim oblastima.
42 posto manje žena, moralo bi da rađa mnogo više dece
Robert Badiš je naglasio da je smanjenje broja u nekim opštinama 40 posto. Njihovo nereprezentativno istraživanje pokazuje da oko 20 posto od 182 000 Mađara putuje na posao, dakle ne žive stalno u Vojvodini. U Južnom i Srednjem Banatu je najveći problem.
Najbolniji podatak je da je depopulacija 27 posto na nivou zajednice, ali je broj osoba mlađih od 29, pa čak i 50 godina manji za 33-43 posto. Kod žena u reproduktivnom dobu depopulacija je 42 posto. Kada govorimo o preokretu i ublažavanju, 42 posto manje žena bi trebalo da rađa mnogo više dece.
Arpad Pap je rekao da političari igraju na strah i na glad, to je u 21. veku sramota, a mi smo tome svedoci. Kada govorimo o smrti nacije, bilo bi dobro da definišemo pojam nacije. Šta smo mi? Podnacija ili nacija?
-Ono što nas podstiče na razmišljanje jeste to, da u klicama političkog pluralizma možemo pratiti trenutak kada se umesto smrti nacije pojavljuje jedan suprotan proces. Nacija bi mogla biti kuća, porodica, majka. Pojam ustajanja pojavljuje se u čitavom sistemu metafora. Da li je pošteno zapitati se zašto je vladala ova ogromna tišina? Gubitak je bio mnogo veći od četrdeset hiljada. Da li su podaci neprobavljivi i za javni život i javno razmišljanje? – postavio je Arpad Pap pitanje kao završnu misao.
Konferencija (Foto: szmsz.press)
