Iako deo Vojvodine koji se nalazi pod šumom iznosi tek oko 7,1% površine, godišnje se poseče čak oko 650.000 kubnih metara, dok se za pošumljavanje ne izdvaja gotovo ništa ili su u pitanju izuzetno mali iznosi. Iz udruženja Odbranimo šume Fruške gore upozoravaju da to znači da smo u 2020. godini u Vojvodini sa šumama u minusu za oko 700.000 kubnih metara, a prelazak u plus se ne nazire ni u narednoj sadnoj sezoni.

Ukupna površina šuma i šumskog zemljišta u Vojvodini iznosi više od 175 hiljada hektara, ali je pošumljeno oko 141 hiljada hektara. Iz preduzeća „Vojvodina šume“ objašnjavaju kako šumsko zemljište predstavljaju i površine koje nije moguće pošumiti, kao što su bare (koje su stanište ptica), šumski putevi, protivpožarne pruge, pašnjaci koji su zaštićene površine i na kojima je zabranjeno pošumljavanje. Stoga se stvarna šumovitost nalazi na nivou od svega 7,1%. U toj površini su osim Nacionalnog Parka Fruška gora koji ima 26.000 hektara i šume gornjeg Podunavlja, šume Vršačkih planina, Bosutske šume kao i šume uz rečne tokove.

„Seča kao mera nege ili obnove“

Seča uvek predstavlja ili meru nege, ukoliko se radi o prorednim sečama, ili meru obnove, ukoliko je reč o obnovi šuma, odnosno podizanju novih šuma, tvrdi Marko Marinković, inženjer šumarstva iz Javnog preduzeća “Vojvodina šume”.

“Seča uvek ima svoj cilj i svrhu koja znači stabilne i zdrave šumske ekosisteme, što javnosti bude čudno. One predstavljaju deo procesa gazdovanja šumama koji je održiv i koji je značajan sa dva aspekta. Prvo, obnovili smo šumu, odnosno staru i fiziološki zrelu sastojinu smo zamenili mladom te smo na taj način dobili ekološki efikasniju sastojinu, jer mlada šuma raste, stvara biomasu vezujući na taj način ugljenik i oslobađajući kiseonik, doprinoseći smanjenju negativnog efekta staklene bašte, odnosno klimatskih promena. Zrela i prezrela šuma nije ekološki efikasna kao mlada šuma jer kada drvo završi svoj životni vek počinje da se razgrađuje i vraća ugljenik u atmosferu“, navodi Marinković za Autonomiju i dodaje da je važno prostorno i vremenski na šumskom području ravnomerno i blagovremeno obnavljati šumu kako bismo imali “ravnomeran raspored šuma svih starosti”.

On napominje i da je stoga bitno da se šuma seče pre nego prestari.

“Uvek pred početak odumiranja, dok je još uvek zdrava, da bi se sprečilo odumiranje, sušenje pa onda pojava štetnih fitopatološki i entomoloških posledica i tako dalje. Ali jako je važno da se razume da smo blagovremenom sečom iskoristili drvo – i sačuvali vezan ugljenik, jer svaki drveni proizvod je skladište ugljenika – koje je jedini ekološki prihvatljiv materijal za dalju industrijsku preradu. Dakle, plasirali smo drvo prema društvu na dalje postupanje, stvarajući ekološku i ekonomsku korist. To je najbolji primer zelene ekonomije, a znamo koliko su te teme danas aktuelne u društvu”.

Marinković dodaje i da je seledstveno tome, potrebno što više površina pod šumama koje se održivo koriste, a ne konzervacija istih.

“Na taj način smo ekološki odgovorni. Nije konzervacija rešenje ni u smislu ekologije, ni socijalne pravednosti, ni ekonomije”, zaključuje Marinković.

„Nametnut komercijalni model gazdovanja šumama“

U Vojvodini se ukupno godišnje poseče oko 650.000 kubnih metara, od čega iz NP Vojvodina šume godišnje seku oko 550.000, Nacionalni park Fruška gora oko 60.000, a ostatak ostali upravljači, odnosno Javno preduzeće Vode Vojvodine i lokalna opštinska preduzeća, upozorava Dragana Arsić iz udruženja Odbranimo šume Fruške gore.

Sa druge strane Marinković tvrdi da preduzeće “Vojvodina šume” godišnje seče oko 2,8% od postojećeg šumskog fonda, ili 78% do 80% od godišnjeg prirasta zapremine.

“U našem preduzeću sečemo samo deo zapremine koja je u istoj godini prirasla. Dakle, svake godine se seče manje nego što je iste godine priraslo. Iskazano u apsolutnim vrednostima to jeste oko 550.000 kubika godišnje”, navodi on.

Za ostala preduzeća i organizacije oni, kaže, nemaju podatke jer za to nemaju ni nadležnosti.

Međutim, ni iz preduzeća Nacionalni park Fruška Gora, ni iz Pokrajinskog sekretarijatu za poljoprivredu, šumarstvo i vodoprivredu koji imaju te nadležnosti – nisu nam odgovorili na pitanje da li su nega i obnova šuma zaista jedini motiv seče šuma, posebno u situacijama kada je ona vid finansiranja određenog preduzeća. A upravo na to upozorava Dragana Arsić iz organizacije Odbranimo šume Fruške gore.

“Primarni razlog seče šuma je ekonomska vrednost, odnosno zadovoljenje potreba drvoprerađivačke industrije za sirovinom, kao i potrebe za ogrevom. Drvni sortimenti su izuzetno traženi, potražnja je konstatno veća od ponude, pa je to razlog što se komercijalni model gazdovanja šumama nametnuo kao dominantan. U takvoj situaciji šuma se tretira kao resurs za eksploataciju što dovodi do velikih rizika od nesavesnog gazdovanja šumama, nesavesnih radnji, besparvnih seča, šumskih krađa, korupcije i kriminalnih radnji. Ovo se odnosi i na državne i na privatne šume”, ističe ona u izjavi za Autonomiju.

Arsić dalje upozorava da je Nacionalni park Fruška Gora skoro potpuno samofinansirajuće preduzeće.

“Oko 70% sredstava imaju od seče šuma, 24 procenta od naknade za korišćenje područja Nacionalnog parka, i 6% iz budžeta Republike. Ovom strukturom budžeta oni opravdavaju to što imaju obimne planove seča, što naravno nikako nije opravdanje. Ovaj model je svakako potpuno neodgovarajući za zaštićeno područje prirode. U svakom slučaju potrebna je reforma javnog preduzeća, reforma koja bi donela promenu modela upravljanja – da se šumarsko komercijalni zameni sa zaštitarskim, prezervatorskim modelom, zatim promenu modela finansiranja i svakako racionalizaciju broja zaposlenih”, ocenjuje Arsić i dodaje da bi u reformisanju trebalo primeniti neke osnovne standarde Evropske unije.

Ugroženost šuma je ugroženost života

Iz udruženja Odbranimo šume Fruške Gore upozoravaju da su planovi seča napravljeni tako da su preobimni čime se ugrožavaju šumski ekostistemi, biodiverzitet, socijalna funkcija, klimatska, a narušavaju se predeone lepote Fruške gore. Osim biodiverziteta narušava se i geodiverzitet Fruške gore koja je nastala pre stotina miliona godina i opstala do danas bez upravljača.

“Sve ovo nabrojano ugroženo je neadekvatnim modelom upravljanja, nesavesnim radom upravljača, kao i realnom pretnjom investitorske urbanizacije. Postaje zaista dramatično i uznemirujuće kad se ima u vidu strašna činjenica da je Vojvodina opustinjena regija”, kaže Arsić.

Ona dodaje i da je Vojvodina najmanje pošumljena regija u Evropi, jer je evropski prosek pošumljenosti oko 40 do 45%. Vojvodina je kao reagija specifična jer je poljoprivredno područje, ali dešava se i intenzivna eksploatacija postojećih šuma na celoj terioriji. Sa druge strane, nastavlja Arsić, nepošumljavanje je dovelo do toga da problem ekstremno niske pošumljenosti Vojvodine nije samo problem pokrajine, već je to problem cele zemlje.

“Poražavajuća činjenica je da Vojvodina ima dva tako izražena ekološko-socijalna problema, a to su problem pijaće vode u Zrenjaninu i problem nedostatka šuma. Zbog čega smo na mapi Evrope označeni kao crvena tačka koja će najviše osetiti negativne efekte klimatskih promena. Kada se tome doda da Novi Sad ima samo 5% zelenila, da zelene površine nestaju pod ekspanzijom investitorske urbanizacije, da na delu imamo i ekocid i urbicid, situacija postaje još dramatičnija. Donosioci odluka i gradski i pokrajinski i repubički bi morali što pre da naprave zaokret u vođenju politike na način da sve razvojne planove podrede očuvanju životne sredine i ulaganju u podizanje kvaliteta života građana preko ulaganja u pošumljavanje i ozelenjavanje urbanih sredina”, poručuje Arsić.

Darija Šajin, predstavnica Arhus centra u Novom Sadu i planinarka kaže za Autonomiju da se šetajući po Fruškoj gori nagledala posečenih stabala, te da su retke staze na kojim se ne mogu videti takvi prizori.

“Šume su pluća planete Zemlje, proizvode kiseonik, od suštinskog su značaja za opstanak ljudi i životinja. Šume su staništa, skloništa i izvor hrane za životinje. Znamo da štite od poplava, klizišta i erozije, smanjuju efekat staklene bašte. Šume su potrebne ljudima zato što predstavljaju izvor čistog vazduha, vode i hrane. Ukoliko ne budemo mi u Vojvodini sačuvali ovo malo površina pod šumom i povećali broj stabala, dugoročno gledano u velikom smo problemu mi, buduće generacije, biljni i životinjski svet. Zdravlje ljudi je ugroženo”, upozorava ona.

Marko Marinković, iz JP “Vojvodina šume” tvrdi pak da planirana seča šuma i njihovo krčenje nisu iste stvari.

“Posledice krčenja šuma bi dovele do ekoloških katastrofa koje bi se reflektovale kroz povećanje temperaturnih ekstrema, pojavu olujnih nevremena, došlo bi do zagađenja vazduha i globalnog zagrevanja. Sve to bi dugoročno imalo neposredne posledice na zdravlje ljudi. Svedoci smo novih, nepoznatih bolesti, poplava, sa druge strane suša i slično. Dakle svedoci smo ekstremnih pojava. Na globalnom nivovu se šume krče i to je ekocid”, navodi on.

Za šumske puteve izdvojeno 117 miliona, a za pošumljavanje nula dinara

Dok je Marinković mišljenja da “u našoj zemlji postoji trend porasta šumovitosti i da je to obećavajući podatak”, Dragana Arsić iz Odbranimo šume Fruške Gore nije zadovoljna koliko se na tome radi.

“Sredstva iz Fonda za šume koji se puni sa 3% od naknade ekonomske vrednosti dobijene sečom kao i od naknada za korišćenje i naknada za prenamenu šumskog zemljišta, trebalo bi da se vrate u obnavljanje šuma, logično jer fond je i osnvan zbog toga. Međutim, imamo apsurdnu situaciju da se ta sredstva troše za izgradnju šumskih puteva koji su u funkciji efikasnije seče šuma”, ukazuje ona.

Za poslednjih pet godina za pošumljavanje je bilo planirano 83 miliona, a utrošeno je samo 36 miliona dinara.

“Rebalansom budžeta u maju ove godine za šumske puteve je planirano 117 miliona, a nula dinara za pošumljavanje. U Nacionalnom parku Fruška Gora već nekoliko godina unazad ne planira se niti jedan dinar za pošumljavanje”, ističe Arsić.

Dodaje i da su u poslednjih pet godina iz fonda Nacionalnog parka potrošili 46 miliona dinara za šumske puteve, a poslednji put su za pošumljavanje iz fonda za šume tražili 2,8 dok su potrošili samo 1,3 miliona dinara.

“Dakle u Nacionalnom parku Fruška Gora se pošumljavanje ne radi, ali će u ovoj godini biti posečeno oko 60.000 kubika, što je tužna slika našeg najstarijeg Nacionalnog parka”.

Javno preduzeće “Vojvodina šume” svoje poslovanje samostalno finansira na tržištu, objašnjava Marko Marinić.

“Sve svoje radove i ulaganja u biološku reprodukciju samostalno finansiramo. Moram napomenuti da, kao i svi ostali korisnici i vlasnici šuma, preduzeće konkuriše na konkurse koje raspisuje Sekretarijat za poljoprivedu, šumarstvo i vodoprivredu i Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, te je to jedina veza sa budžetom”, navodi on.

„Uvesti moratorijum na komercijalnu seču“

Marko Marinković iz preduzeća Vojvodinašume objašnjava da je neophodno pustiti struku da radi svoj posao.

“Integracija i interakcija svih drugih interesnih grupa se podrazumeva, kroz dijalog. Sa druge strane, neophodno je da Zakon o šumama bude Lex specialis u odnosu na druge zakone, jer praksa pokazuje da problemi postoje kada šuma i šumsko zemljište nisu neprikosnoveni. Na ovaj način bi se zaštitile površine pod šumama od krčenja i promene namene, a tu se krije velika opasnost od smanjenja površina pod šumama. Takođe, potrebno je opredeliti nove površine na kojima bi se podizala šuma. To je složen i zahtevan biološko-tehnički, ali i zakonodavni poduhvat, odnosno višegodišnji posao”, dodaje on.

Šume Vojvodine se jedino mogu zaštiti tako što će se za postojeće šume uvesti moratorijum na komercijalnu seču na nekoliko godina, a za to vreme podizati nove šume projektima pošumljavanja, smatra Dragana Arsić.

“Ne može i ne sme da bude izgovor da nema slobodnog zemljišta za pošumljavanje kao što je nedavno izjavio prvi čovek preduzeća Vojvodina šume, povodom pitanja da li će biti u ovoj sezoni tih aktivnosti. Postavlja se pitanje zašto naša država poklanja poljoprivredno zemljište u opštini Zrenjanin kineskoj firmi LingLong za izgradnju fabrike sa najprljavijom i najštetnijom tehnologijom po životnu sredinu, umesto da je to područje od 170 hektara dala za pošumljavanje. Pitamo se da li je državi uopšte bitna životna sredina u kojoj njeni građani žive ili su bitni neki drugi interesi povezani sa sistemskom korupcijom, nezakonitim radnjama za koje se iz aviona vidi da nisu javni interes već nečiji privatni interes”, poručuje Dragana Arsić.

Planski dokumenti po meri drvoprerađivačke industrije

Seče se vrše u skladu sa godišnjim planovima koji se rade na osnovu Šumskih osnova, a Šumske osnove su desetogodišnji planski dokument koji definiše način gazdovanja šumama. Po Zakonu o šumama za sve šume moraju biti urađene Šumske osnove i njih radi šumarska struka. U njima se navode osnovni podaci o šumskim jedinicama, koja vrsta drveća je u njima, kolike starosti, kad se rade koje aktivnosti, kao što su nega šuma i razne vrste seča po periodima u tom desetogodišnjem razdoblju.

Važeće Šumske osnove za NP Fruška gora su za period 2017. do 2026.god i njih je radila privatna firma Šuma plan iz Banjaluke. U udruženju Odbranimo šume Fruške gore kažu da imaju informacije da su te Šumske osnove urađene u interesu drvoprerađivačke industrije.

„Dakle, kao da je Nacionalni park privredna šuma, i otuda postoji tako obiman godišnji plan seče“, kaže Dragana Arsić.

“Naša sledeća aktivnost će biti inicijativa prema Pokrajinskom sekretarijatu za poljoprivredu, vodoprivredu i šumarstvo, da se izmene Šumske osnove. Pokrajinski zavod za zaštitu prirode ima veliku odgovornost za odobravanje ovakvih Šumskih osnova, kao i desetogodišnjeg Programa poslovanja Nacionalnog parka Fruška gora. Oni su takođe i kreatori dokumenta koji se zove Studija o uslovima zaštite prirode koja je bazični dokument na osnovu kojeg je donet Zakon o nacionalnim parkovima 2015. godine. A sam Zakon i po njihovoj oceni ima manjkavosti, jer ne definiše eksplicitno zabranjene aktivnosti u Nacionalnom parku”, napominje Dragana Arsić.

Izvor: Aleksandra Živković Bučko (Autonomija)

Posečena stabla, naslovna fotografija: Pixabay