Etnička distanca: Odnos vojvođanskih Mađara prema drugim nacionalnostima

Po zahtevu Fondacije za slobodu štampe koja izdaje nedeljni list „Čaladi Ker” (Családi Kör) i novinski portal „Sabad Mađar So” (Szabad Magyar Szó), senćanska Radionica za istraživanje identiteta manjina napravila je još jedno istraživanje javnog mnjenja. Ovog puta je istraživanje ispitivalo spremnost vojvođanskih Mađara da emigriraju, u koje zemlje idemo, sa kojim ciljem i kakve nade imamo za budućnost Vojvodine. Rezultate istraživanja ćemo predstaviti u nastavcima.

U prvom delu treće serije mapiramo etničku strukturu stanovništva Vojvodine, srpsko–mađarske odnose kao i prijateljske i robinske veze.

Kroz istoriju se sudbina Vojvodine tako razvijala da su mnoge nacionalnosti ovde u značajnom broju živele zajedno, ponekad u miru, ponekad u otvorenom, a ponekad u latentnom međusobnom sukobu. Multikulturalnost i multietnička priroda stanovništva opstajala je sve do nedavno. U poslednjih trideset godina, od raspada bivše Jugoslavije, dobrim delom zahvaljujući južnoslovenskim ratovima i ratnoj, ekonomskoj i političkoj situaciji u Srbiji, štaviše i kao rezultat percepcije državnih granica, etnička mapa regiona se radikalno promenila. Broj srpskog stanovništva proporcionalno raste, dok broj i udeo nacionalnih manjina opada u okviru stanovništva.

Vojvodina sve više gubi svoj multietnički i multikulturalni karakter. Prema popisu iz 1991. godine, 56,79 posto stanovništva bilo je srpske nacionalnosti, u odnosu na 65,05 posto 2002. i 66,7 posto 2011. godine. Druga strana medalje je da je udeo nacionalnih manjina sa skoro 44 posto pao na 35 posto.

Dijagram 3-1-1: Etnička struktura Vojvodine iz 2011.g.

Postavlja se pitanje kako se razvija odnos između različitih nacionalnosti u tako brzo promenljivom, sve manje multikulturalnom društvu. Da li se društvo razvija u smeru prihvatanja kulture i međusobne tolerancije ili će nacionalna raznolikost postati pre izvor sukoba. Možda će većinski narod pokušati da ugnjetava druge nacionalnosti u različitim društvenim sferama ili da ih utopi kroz proces asimilacije. Da li će nastati društveni „topionički kazan“ ili paralelna društva u Vojvodini.

Istraživanja pokazuju da su različite nacionalne zajednice na različitim putevima društvenog razvoja: u slučaju nekih zajednica (Mađari), može se uočiti fenomen razvoja paralelnog društva, dok se u slučaju drugih nacionalnosti (Rumuna, Slovaka) može govoriti o jačoj društvenoj integraciji.

Broj i teritorijalna lokacija (skupina ili raspršenost) različitih nacionalnosti određuju kakvu društvenu perspektivu imaju i u kojoj ih meri mogu interesno predstavljati. Brojnost i proporcija unutar zajednice su takođe važne, jer su za ove brojke vezana različita kulturna i jezička prava.

Dijagram 3-1-2: Kako se menjaju međunacionalni odnosi između Srba i Mađara

Jedna od glavnih tema našeg istraživanja bila je odnos vojvođanskih Mađara prema pripadnicima drugih nacionalnosti koji ovde žive. Pitali smo i šta misle o razvoju Srba i Mađara u proteklih deset godina, kao i šta očekuju u tom pogledu u narednih deset godina.

Njih 35,2 posto smatra da je taj odnos u proteklih deset godina poboljšan, a samo njih 7,6 posto smatra da se pogoršao. Ispitanici odnose između Srba i Mađara doživljavaju kao stabilne i ne vide da je odnos dva naroda u opasnosti: njih 5,3 procenta misli da će se isti pogoršati, 23,3 misli da će se poboljšati, a 61,1 procenat misli da će ostati nepromeljen u narednih deset godina.

Dijagram 3-1-3: Postojanje međuetničkih prijateljskih veza

88,7 posto anketiranih potiče iz etnički homogenih brakova, dok 11,3 posto njihovih roditelja nije iste nacionalnosti. Sa druge strane, iz popisnih podataka već znamo da je ovaj odnos viši među celokupnim mađarskim stanovništvom, u Vojvodini nego što smo merili: oko 20-25 posto Mađara potiče iz mešovitih brakova.

Stepen socijalne i etničke distance je u mnogim slučajevima posledica geografske blizine dve grupe; toga, koliko blizu žive jedna drugoj različite nacionalnosti. Razvoj paralelnih, međusobno izolovanih etničkih svetova inače ne pomaže smanjenju socijalne distance.

Što se tiče prijateljskih odnosa, Mađari u Vojvodini su najprisniji sa Srbima, jer je više od 90 posto njih izjavilo da ima prijatelje srpske nacionalnosti. Sledi prijateljstvo sa osobama hrvatske nacionalnosti od 56,3 posto, zatim sa romskom etničkom grupom od 49,3 posto.

Dijagram 3-1-3: Postojanje međunacionalnih rodbinskih veza

Najmanje njih je navelo prijatelje slovačke, rumunske i albanske nacionalnosti. Razlog ovome nije neko svesno distanciranje ili sukob, već u slučaju slovačke i rumunske nacionalnosti postojeća geografska izolacija, a u slučaju albanske nacionalnosti i disperzija. Gledano regionalno na primer, 100 posto Mađara koji žive u zapadnoj Bačkoj ima prijatelja hrvatske nacionalnosti, a Mađari koji žive u Banatu izvestili su o većem udelu prijatelja rumunske nacionalnosti. Dakle, geografski položaj je ključni faktor kod ovog društvenog odnosa. Muškarci su kod svih nacionalnosti izvestili o većem procentu prijateljstva nego žene.

Obrazovanje takođe utiče na to da li osoba ima prijatelja druge nacionalnosti: što neko ima viši nivo obrazovanja, veća je verovatnoća da će imati prijatelja među onima iz navedenih nacionalnosti. Ovaj faktor međutim, zasenjuje teritorijalnu specifičnost koja je gore navedena, s obzirom da pretpostavlja neku vrstu otvorenosti prema onima drugih nacionalnosti u slučaju onih sa visokim obrazovanjem, a moguće i jaču integraciju u društvo.

Postojanje rođačkih veza pokazuje sličnu situaciju kao i kod prijateljskih veza, ali u mnogo manjoj meri. Najviše ispitanika ima rođaka srpske nacionalnosti (47,3 posto), a zatim hrvatske (20,7 posto). Samo 4,3 posto njih je navelo rođačku vezu sa Romima, dok je Albance kao rođake navelo njih najmanje (0,7 posto).

U sledećem delu ćemo se pobliže osvrnuti na izgrađene veze sa poznanicima, komšijama i saradnicima drugih nacionalnosti, a zatim ćemo predstaviti bračne i bliske rođačke veze.