Bio je tamo kada je formiran Mađarski pokret, uvek je otvoreno i smelo iznosio svoje mišljenje. Oštar je prema vlasti, ali i prema opoziciji. Univerzitetski profesor u penziji Josip Lepeš bio je dekan Učiteljskog fakulteta na mađarskom jeziku. Kaže da se vlast bavi samo sopstvenom egzistencijom na duge staze, izbegavajući one probleme koji mogu biti neprijatni. A Mađarski pokret je pogrešio što je preostala samo manifestacija jednog elitnog sloja, cilj je bio samo smena rukovodstva Saveza vojvođanskih Mađara, a nije se gradilo od dole.
Već u samom početku to nije bilo ono što je trebalo da bude
Prošlo je sedam godina od osnivanja Mađarskog pokreta. Nakon inauguracione sednice, organizacija je bila aktivna u više naselja, između ostalog i u Kanjiži. Do danas od toga nije ostalo ništa. Šta mislite, šta je razlog ovome?
-Još sam bio savetnik gradonačelnika, što je uostalom bio jako lep period, ali mi se nije baš dopadalo partijski orijentisano rukovodstvo. Zato sam se veoma radovao kada je 2015. godine formiran Mađarski pokret. Međutim, već tada se u meni formiralo uverenje, da ni to možda nije ono što bi mađarskoj zajednici u Vojvodini trebalo. Od samog početka sam govorio da nije u redu što su ljudi koji su izbačeni iz SVM-a marionete iznad Mađarskog pokreta. Ovi ljudi su bili veoma poštovani u SVM dobu, a nastojali su da rast i jačanje Mađarskog pokreta izgrade na svom sopstvenom sjaju. Nije se dogodila kolektivizacija, mi smo razgovarali međusobno, ali to zapravo nije doticalo temelje mađarske zajednice. Mislim da kasnije rukovodeća grupa nije prihvatila dugoročni razvoj, ostali su u krugu, ali nisu kopali dublje. SVM je video da je jedna grudva bačena na padinu planine, ali je bila samo jedna, na koju se nije lepio sneg i nije se povećavala dok je stigla na zemlju, a oni su to oštro iskoristili. Tako je Mađarski pokret ostao manifestacija uskog sloja, ljudi nisu ni razumeli šta je, a situacija se ni od tada nije popravila. U međuvremenu je SVM maksimalno iskoristio rimski princip „zavadi pa vladaj“ i proglasio se za jedinog spasioca i održavaoca vojvođanskih Mađara.
Kako vidite rezultate izbora? Aleksandar Vučić je u Kanjiži dobio više od sedamdeset posto.
-Što se tiče nedavnih izbora, treba napomenuti da mnogi ljudi mađarske zajednice u Vojvodini strahuju od promene zbog iskustva nekoliko generacija u nesigurnosti, i radije biraju isprobano, džabe što nije dovoljno dobro ili čak i potpuno loše; za razliku od novog, koje obećava dobro, ali je još uvek nepoznato. Danas se sistem SVM-a oslanja prvenstveno na strah od promena, pa čak i nezamislivost istih. Na kraju krajeva, sistem odavno nije inovativan, samo sa različitom spretnošcu varira sopstvene kampanje i metode dobijanja glasova. Ipak, što su duže na vlasti, to je teže zamisliti da može biti i drugačije, da možemo i drugačije da živimo.
Situacija radničke klase je beznadežna
-Danas prosečan mađarski radnik u Vojvodini ulaže višestruko više nego što je plaćen, a to je jedan od fundamentalnih problema takozvanog divljeg kapitalizma, koji decenijama u životu održavaju oni u vlasti. Ovakvo ponižavanje ima dvojaku ulogu, s jedne strane povećava profit poslodavca, a sa druge drži zaposlene pod stalnom tenzijom fizičkog preživljavanja – za radnika je bitno da po svaku cenu zadrži posao i mizernu zaradu, pa zato prihvata uslove koji su ponižavajući i ispod zakonskog minimuma. Kao jedini predstavnik vojvođanskih Mađara u Skupštini Srbije, SVM se nije oglašavao po pitanju zarada i socijalnih primanja u poslednjem periodu, eventualno su glasali za predloge Srpske napredne stranke za gašenje požara u tom pravcu. Verujemo da mađarski radnici u Vojvodini imaju svoje mišljenje i bilo bi vreme da ih saslušamo, jer su oni naši roditelji, supružnici, deca, rođaci, poznanici, sa kojima bi zajednički želeli da gradimo budućnost, a ne da ih gledamo u dalekim državama! Prema izjavama neverovatnog sveta, svi pripadnici mađarske zajednice žive u blagostanju uz ogromnu finansijsku podršku iz matične zemlje koja se uliva u Vojvodinu. I pored priliva miliona evra, Mađari u Vojvodini i dalje masovno napuštaju Vojvodinu. Zašto?
Rezultati iza institucija
Kako vidite brojne institucije koje pomažu mađarskim studentima u Vojvodini da uče dalje i ostvaruju svoje nade?
-Brigu o obrazovanju na mađarskom jeziku u Vojvodini su u poslednje vreme preuzeli Savez vojvođanskih Mađara i Mađarski nacionalni savet, izraženi su veliki planovi i velike nade. U međuvremenu je u našim školama opao broj učenika kojima je mađarski maternji jezik, to jest koji uče na mađarskom jeziku, a proces atrofije i dalje traje i intenzivira se. Opadanje broja učenika i pravno dovodi do smanjenja broja pedagoga koji rade u osnovnim i srednjim školama u odeljenjima na mađarskom jeziku, a to se posebno odnosi na predavače stručnih predmeta na mađarskom jeziku. Uprkos pokušajima, udžbenici na mađarskom jeziku imaju upitan kvalitet, odgovarajuća državna podrška često kasni ili izostaje, što može uticati i na zaostajanje školovanja na mađarskom jeziku i usmeriti roditelje na Mađarsku ili na obrazovanje na srpskom jeziku. Otvoreno se mora reći da je obrazovanje ili školovanje na mađarskom jeziku u Vojvodini u izuzetno teškoj situaciji, a i postoji strah da će u Vojvodini za tridesetak godina biti potpuno sužen. Na ovo se treba pripremiti i sa pravom postavljamo pitanje kakve planove SVM i MNS prave i sa kakvim stručnjacima.
Osim ovoga, šta vidite kao najveću slabost?
-Nedovoljno poznavanje srpskog jezika već dugi niz decenija predstavlja veliku prepreku, jer mađarska deca ne nauče sprski iz razloga koji su van njihove kontrole, pošto se srpski i dalje slabo predaje u osnovnim i srednjim školama. Istovremeno, da bi se povećale šanse mađarske zajednice u Vojvodini, važno bi bilo da se srpski jezik održi na takvom nivou, da pojedinac može da izrazi svoje misli na srpskom jeziku u skladu sa svojim životnim uslovima i da tečno čita, piše i računa na srpskom. Dalji zadatak proširenja programa Učiteljskog fakulteta na mađarskom jeziku u Subotici, mogla bi biti akreditacija odgovarajućeg nastavničkog programa, za šta bi trebalo pružiti odgovarajuću pomoć. Učiteljski fakultet na mađarskom jeziku osnovan je 2006. godine i imao je odličnu priliku da razvije visoko obrazovanje na mađarskom jeziku u Vojvodini. Jedan od načina da se otkloni već primetan nedostatak predavača stručnih predmeta mogao bi biti uvođenje dvostručnog obrazovanja nastavnika. Nezgrapna administracija i nedostatak dobro uspostavljene razvijene strategije visokog obrazovanja na mađarskom jeziku u Vojvodini, učinili su proces planiranja dvostručne obuke nastavnika nemogućim dugi niz godina. Nažalost, u prethodnom periodu, jedna od žrtava međusobne borbe uskih rukovodećih grupa SVM-a i MNS-a bilo je visoko obrazovanje na mađarskom jeziku u Vojvodini, toliko pominjani, pa čak i isplanirani Subotički univerzitet. U nedostatku Subotičkog univerziteta, veliki teret je pao na pleća Učiteljskog fakulteta na mađarskom jeziku, ali treba znati da u cilju popunjavanja studentskih mesta na postojećim smerovima sa sve većim poteškoćama i obezbeđivanju stalno zahtevne zamene nastavnog osoblja na mađarskom jeziku, ustanova sprovodi svoju izuzetno tešku misiju.
Zar nismo dobili više diplomiranih stručnih nastavnika zahvaljujući Evropskom kolegijumu?
-Da, u Novom Sadu je otvoren Kolegijum Evropa, koji je bez ikakve sumnje dao značajan doprinos poboljšanju uslova visokog obrazovanja mađarskih studenata u Novom Sadu. Međutim, malo znamo o uspehu studenata na svakom od izabranih fakulteta, stopu napuštanja školovanja, i pre svega nemamo podatke o lokacijama diplomiranih studenata mađarske zajednice u Vojvodini, to jest da li su našli svoje mesto u naseljima, institucijama, sa ciljem doprinosa opstanka i prosperiteta zajednice. Međutim, ovi pokazatelji mogu biti veoma korisni u smislu planiranja, prilagođavanja, redizajniranja.
Nema mađarskih imena među onima koji započinju karijeru
Prema Lepešovom mišljenju, neverovatan pogled na svet pokazuje i segment fizičke aktivnosti i sporta na kvalitet života mađarske dece i mladih u Vojvodini. U cilju razvoja određenih sportskih grana podižu se akademije sa velikim zahtevima i potrebama, a istovremeno učešće mađarske dece i mladih u Vojvodini u životu sportskih organizacija karakteriše nezapamćeno nisko učešće.
-Sa izuzetkom nekih naselja i klubova bliskih SVM-u, deca i mladi koji žele da se bave sportom, a treneri ih žigošu kao netalentovane, masovno se izostavljaju iz organizovanog trenažnog procesa, i stoga potpadnu pod uticaj nezdravog života. U naseljima u kojima žive Mađari, organizovane sportske prilike za decu i mlade postoje samo na papiru, napravljene povodom izbornih obećanja. Nepotrebno je i reći da ova institucionalizovana pasivnost koja je nametnuta mladima, pogađa 95 posto devojčica, pored i velikog broja dečaka i time stvara uslove za takozvane nezarazne bolesti: gojaznost, dijabetes, srčane i cirkulativne tegobe, osteoporozu, depresiju. Sve se to dešava i pored velikih obećanja, zanemarujući činjenicu da će danas nezbrinuta deca i mladi sutra biti odrasli članovi mađarske zajednice u Vojvodini, a koji će rano izgubiti zdravlje i radnu sposobnost. Činjenica da se sistem akademija polako razvija – ili se već i razvio – ali baza dece koja se pripremaju za osnovne sportove treba proceniti sa odgovarajućim profesionalizmom, a iz koje akademije mogu kontinuirano da crpe decu koja su već obučena na osnovnom nivou, nove talente. Ona još uvek ne postoji, a kao rezultat odlaganja, sve više mađarske dece će biti gurnuto na marginu sportskih mogućnosti koje obogaćuju njihovo zdravlje i život u zajednici. Za razmišljanje je da nema ni traga od institucionalizovanog procesa planiranja, organizovanja i promocije sportskih aktivnosti mađarske dece u Vojvodini (dok je proces usredsređenosti na kulturne potrebe i mogućnosti zajednice već započet).
Puno puta smo čuli da su u sportu svi jednaki i da nema mesta za podele.
-Da, kao i to da su u ovoj delatnosti važni samo talenat, marljivost i volja da se uključi, te to tako i treba (trebalo bi) tumačiti, jedini problem je što u tradicionalnim i najpopularnijim ekipnim sportovima na našim prostorima jedva ili uopšte ne možemo da pročitamo mađarska imena na spisku igrača koji istrčavaju na teren. Ovo je karakteristično za najmlađe starosne grupe pa sve do odraslih ekipa, i u naseljima koja su gotovo u potpunosti naseljena Mađarima. Ono što je jako za razmišljanje i loš pokazatelj budućnosti, je to da je malo sportskih mogućnosti u našim selima i malim naseljima, a u koje se mogu uključiti deca nižeg školskog uzrasta, a posebno devojčice, iako su zdravi mladi, odrasli po svemu uslov za opstanak zajednice.
Rešenje – Konkluzija
Mnogo smo pričali o činjenicama, nedostacima. Kako se pomeriti sa mrtve tačke? Šta bi moglo biti rešenje?
-U cilju legalnog odvijanja promena, u svakom naselju treba naći nekog ko vidi, zna, da ovo što je trenutno, nije u redu. Samo izgradnja odozdo može biti uspešna. A nikako to da pošaljemo čoveka u Parlament na listi srpske koalicije. Ovde treba da progovore građani. Za to je potreban naporan, odlučan i utemeljen rad. Smena ne bi trebalo da bude jedina alternativa. Nije problem sa SVM-om, već u tome što preokamenjeni liderski sloj koristi postojanje partije kao oruđe za sopstveno blagostanje. Verujem da kada bi se u Vojvodini pokrenula masovna, dobro organizovana, jaka nevladina organizacija sa stvarnim ciljevima i mogućim rešenjima, moglo bi se pregovarati sa SVM-om. Članstvo je i tamo dobro, bilo bi sa kim da se razgovara. Treba stvoriti građansku vlast. Da bi se izvršile promene na vreme, mora se ojačati pozicija unutar mađarske zajednice u Vojvodini, da u toj zajednici ne bude građana prvog i drugog reda, jer zajednica pripada svima. Stranka na vlasti i opozicija u nastajanju mora da prihvati, da lideri zajednice ne smeju da služe poslovnim ili partijskim interesima, već interesima svih članova zajednice. Da bi zajednica opstala, mora se ojačati to, da će ko god da je na vlasti čuvati tradiciju i podsticati ulogu mađarske zajednice u stvaranju kulture. Da bi se izbegao autoritarizam na bilo kojoj strani, treba naglasiti da se pre donošenja bilo kakve veće odluke treba konsultovati sa onima kojih se to tiče, vojvođanskih Mađarima, a mesto održavanja treba da bude nepristrasni, nezavisni Mađarski nacionalni savet. Interesna organizacija koja vodi sadašnju mađarsku zajednicu u Vojvodini, mora da deluje otvoreno, transparentno i bez korupcije, kako bi svi podaci od javnog interesa bili javni i lako dostupni.
Josip Lepeš (Foto: privatna arhiva)
