Dok oni koji žive u Severnoj Bačkoj i Banatu slabije vladaju državnim jezikom, oni koji žive u velikim gradovima i raštrkanim područjima uspevaju da savladaju srpski jezik mnogo lakše. Zbog tog razloga, oni koji se slabo snalaze sa srpskim jezikom i ne ostaju u Srbiji. Odlaze u matičnu zemlju da studiraju, a onda se, u nadi za boljim životom, nakon sticanja diplome nastanjuju u datom gradu ili direktno ciljaju na neku evropsku državu ili veliki grad kao mesto stanovanja.

O ovome smo razgovarali sa dr Iren Gabrić Molnar, penzionisanom profesorkom Ekonomskog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu.

Koje su to glavne tačke koje danas određuju da li jedna vojvođanska porodica, uključujući i decu, može da usvoji srpski jezik ili ne?

-Ljudi koji žive u skupini, odnosno u Severnoj Bačkoj i Severnom Banatu uz mađarsku granicu, slabije usvajaju državni jezik ako pohađaju školu na mađarskom jeziku i a i žive u okolini gde se koristi njihov maternji jezik. Ljudi koji žive u heterogenim etničkim sredinama, odnosno u velikim gradovima i raštrkanim mestima, mnogo su skloniji usvajanju srpskog jezika, posebno ako tokom školskog života menjaju nastavni jezik, tako da dobro nauče državni jezik. Sledeće, u slučaju mešovitih brakova, dete će najverovatnije usvojiti dva ili više jezika, pošto ih u porodici koristi od malih nogu. Najzad, mnogo zavisi i od načina i entuzijazma kojim učenici kojima je mađarski maternji jezik, uče srpski i bar još jedan svetski jezik u školi.

Prema vašoj proceni, koliki procenat uspeva, a koliki ne da savlada državni jezik?

-Za ovakvu procenu bih zatražila pomoć lingvista. Mogu da procenim funkcionalne jezičke veštine, odnosno koliko ljudi može da nastavi školovanje na srpskom jeziku ili se opredeli za posao gde je neophodan državni jezik. Jezičko okruženje mađarskih učenika je često odlučujuće, ali njihova upotreba jezika koji su naučili u školi je često nezadovoljavajuća. Tokom istraživanja sprovedenog 2018. godine, saznali smo da 76 posto maturanata koji žive u skupini želi da nastavi studije na mađarskom jeziku, dok je 12 posto želelo da nastavi studije na srpskom, a ostali su bili indiferentni. Pri izboru profesije mladih u Vojvodini javlja se i ponašanje izbegavanja neuspeha, kada biraju visokoškolsku ustanovu u najbližem gradu u zavisnosti od jezika studiranja. Na primer, srednjoškolac sa slabim znanjem srpskog jezika radije upisuje visokoškolsku ustanovu u Mađarskoj ili Subotici.

Kako znanje više jezika utiče na život članova porodice?

-Pod znanjem jezika ovim mislim na poznavanje jezika društvene sredine (na primer porodica i rođaci koji govore mađarski), državnog jezika i poznavanje stranih jezika. Ako se dete odgaja u homogenom jezičkom okruženju, teško će naučiti drugi jezik bez spoljne pomoći. U većini slučajeva, nefunkcionalna dvojezičnost se javlja samo kod seoske omladine, dok oni koji žive u gradu relativno dobro koriste oba jezika. Za uspešniji izbor škole i iz perspektive karijere, za mlade je korisnije da uče na maternjem jeziku na osnovnom i srednjem nivou, pod pretpostavkom da nauče državni jezik, budući da na nivou visokog obrazovanja mogu da biraju između smerova koji se traže na tržištu u okviru profesije, bez obzira na nastavni jezik. Oni koji tečno govore sprski i uče jedan ili dva strana jezika su mobilni i profesionalno i geografski. Porodica, socijalno poreklo ili jezička sredina postavljaju različite uslove za dalje školovanje mladih. Delimično u zavisnosti od materijalnog porekla porodice, oni biraju srednju školu ili fakultet na osnovu predloga roditelja. Tokom mojih istraživanja takođe se pokazalo i da kulturni kapital porodice (stručna sprema roditelja, nacionalno opredeljenje, etnički mešovita porodica/prijateljstva) snažno utiče na izbor škole, odnosno na to, da li će mladi radije da se školuju na maternjem jeziku ili da promene jezik. Kod izbora škole po pitanju vojvođanskih Mađara postoje dva osnovna pravca: jedan je školski put na maternjem jeziku, a drugi postepeno napuštanje etničkog školskog puta (mogućnost asimilacije, čim učenik pređe na srpski jezik na višim nivoima obrazovanja). U slučaju manjina, školovanje se ne dešava uvek automatski, pošto postoji neka vrsta etničke odluke čak i kada roditelj odlučuje na osnovu jezika koji se koristi u porodici, ili planiranjem najbliže srednje škole ili visokoškoske ustanove imajući u vidu kasniji izbor zanimanja. Prema školskim statistikama, oko 20-25 posto mađarskih učenika osnovnih škola ne uči na svom maternjem jeziku, a ovaj procenat raste kako se kreću ka višim školskim nivoima.

Koja je uloga znanja jezika u izgradnji karijere ili pri zaposlenju?

-Nekoliko omladinskih empirijskih istraživanja (2007, 2016) pokazalo je da su u tipičnoj izgradnji karijere Vojvođana prisutne sledeće prednosti: kapital znanja, dobra finansijska pozadina, iskustveni i kontaktni kapital, poznavanje više jezika, poznavanje rada na računaru. Karijera mladih mađarskih radnika je ometena, ako im je slabo poznavanje srpskog jezika ili ako ne znaju barem jedan svetski jezik. Mladi Mađari iz Vojvodine se uključuju u takmičenje sa mladima iz većinske nacionalnosti u visokom obrazovanju i traženju posla u Srbiji. Anketna istraživanja pokazuju da većina diplomaca ne može da nađe posao koji odgovara njihovim kvalifikacijama, a u naredne tri godine planira da promeni radno mesto ili učestvuju u daljem stručnom usavršavanju, uče strani jezik, ali su voljni da odu i u inostranstvo. Prema mišljenju mladih Vojvođana, prestižna su sledeća zanimanja: menadžer, bankarski/finansijski poslovi, marketing, IT poslovi, programer, preduzetnik, ekonomista, kvalifikovani knjigovođa, advokat, logističar, arhitekta, lekar specijalista. Stoga je u višejezičnom vojvođanskom okruženju prednost poznavanje jezika, maternjeg, jezika društvene sredine, državnog jezika, pa i funkcionalna upotreba stranog jezika.

U kojoj meri funkcionalne jezičke veštine određuju izbor karijere ili naseljavanje?

-Jednostrani izbor smera vojvođanskih srednjoškolaca se ne zasniva samo na njihovoj nejasnoj viziji budućnosti, već i na želji da školovanje nastave na maternjem jeziku, ali ako ne postoji odgovarajući visokoškolski stručni smer, relativno mnogo njih polaže prijemni za upis u visokoškolske ustanove u matičnoj zemlji ili se prepisuju na fakultete u matičnoj zemlji tokom studija. A sa tim istovremeno imaju u vidu i šansu da rade u inostranstvu. Kod kuće, ostali su izborni preferencijali u vidu nastavnih ili poslovnih visokih škola, hortikultura i inženjersko obrazovanje, samo zato što za njih u Vojvodini nastava teče na mađarskom jeziku. 2018. godine već je polovina mladih razmišljala o emigriranju u evropske zemlje. Oko 20-30 posto mladih Mađara koji žele da se odsele razmišljalo je o odlasku u Mađarsku, uglavnom radi daljeg školovanja. Za one koji su srednju školu ili univerzitet pohađali u Mađarskoj, jezička privlačnost matične zemlje bila je snažno prisutna u njihovoj odluci. Najveći broj njih je na tehničkim, medicinskim, prirodno-naučnim ili filozofskim smerovima. Po mojoj proceni, polovina svih naših studenata studira u Srbiji, a druga polovina u Mađarskoj. To potvrđuje i jedno mađarsko istraživanje u Karpatskom basenu (u upitniku MIK-a 2016. godine), kada je više od polovine upitanih mladih vojvođanskih Mađara razmišljalo o preseljenju u inostranstvo, prevashodno u nadi za boljim životom, izgradnjom karijere i većim prihodima.

Tamara Poša

Mladi se radije sele (Foto: insider.com)