Iako su daleki rođaci, filmski reditelj dobitnik nagrade „Bela Balaž“ Zoltan Šifliš nije u prvom redu zbog toga video fantaziju u snimanju dokumentarca o fudbaleru Gezi Šiflišu. O onom Gezi Šiflišu koji je takođe igrao i u Fradiju i bio reprezentativac Jugoslavije na Olimpijskim igrama u Amsterdamu 1928. godine. Iz prisećanja se ispostavlja da su ga se protivnici plašili zbog njegovog ogromnog rasta. Njegovi sportski uspesi su mogli da potraju mnogo duže, da nije bilo Trianona i „prokletog komunizma“ koji je usledio, a čija je žrtva i on postao. U četrdeset i drugoj godini, samo nekoliko dana pošto se oženio svojom ljubavlju iz mladosti, preminuo je od posledica prebijanja. O njemu i istorijskim okolnostima će govoriti film Zoltana Šifliša.
Geza Šifliš je rođen 25. februara 1907. godine u Srpskom Krsturu, tadašnji okrug Torontal. U Subotici, ekipi SAND, počeo je da širi svoja krila. Fudbalski navijači su pričali da je njegovo telo zapravo pokrivalo polovinu površine gola. Bio je pravi Herkul među stubovima gola. Izgledao je kao bacač diska u starom veku, a ne kao fudbaler, pa je ipak bio fantastično fleksibilan, brz i siguran golman. Razumljivo da je njegova visina odvraćala protivničke napadače, posebno kada bi uzviknuo: „Lopta je moja bratko!“ Napadači nisu smeli ni da mu priđu. Zasluga je Geze Šifliša i Miloša Beleslina što je subotička reprezentacija uvrštena u međuopštinsko finale gradskih reprezentacija 1927. godine za kup Fudbalskog saveza Jugoslavije. Subotica je savladala Split sa 3:0, zatim Zagreb sa 5:4, a u finalu su izgubili 3:0 od Beograda, ali je uprkos tome Šifliš bio najbolji igrač. Nije ni čudo što je fudbaler ovakvih sposobnosti posle uspeo da navuče i dres reprezentacije. Ovako o Šiflišu piše Laslo Taboroši, sportski istoričar iz Sente.
Krajem 1928. godine, Geza Šifliš je dobio izuzetno povoljnu ponudu od jednog od najboljih profi fudbalskih klubova Evrope, Ferencvaroša iz Budimpešte, i od novembra je postao igrač Ferencvaroš Torna Klub-a. Važio je za jednog od najboljih golmana Budimpešte. Za fradi je igrao četrnaest puta, od čega su četiri bile prvenstvene utakmice. Bio je član ekipe koja je osvojila srebrnu medalju 1928/1929. godine i 1929/1930. godine.
Pošto nije mogao da se vrati kući u Suboticu, nastanio se u Kelebiji, sa druge strane granice. Imao je gvožđarsku radnju, kao i njegov otac u Subotici. Imao je četrdeset i jednu godinu kada se oženio svojom ljubavlju iz školskih dana, Margitom Berenji, u kelebijskoj opštini. U to vreme je bio vođa i trener kelebijskog sportskog saveza Levente. S obzirom da je tvrdio da nacionalizacija nije u redu, diktatura se tada nije mnogo snebivala, već su ga napali. Geza Šifliš je preminuo u Kelebiji 29. oktobra 1948. godine, nakon što su ga batinaši državnih bezbednosnih službi u Budimpešti, u zloglasnom zatvoru na Andraši putu toliko pretukli, da se nije oporavio od povreda. U Kelebiji se 25. februara, na Dan prisećanja žrtava komunističke diktature prisećaju i nekadašnjeg sportiste, a koji je ujedno i njegov rođendan. Tamo mu je podignut i dostojan spomenik, s obzirom da lokalno sportsko društvo Levente odnedavno organizuje i Memorijalni turnir Geze Šifliša.
Vi ste rođak Geze Šifliša. Da li je pominjan u porodičnim pričama?
-Sve u svemu, o istoriji Geze Šifliša veoma malo ima u hronici porodice, a oni koji bi o tome mogli detaljno da pričaju više nisu među živima. O njegovoj sportskoj karijeri znamo nešto više. U suštini, njegov život je nepoznanica u istoriji mađarskog sporta. U filmskoj priči tražim i ugrađujem sačuvane memorijalne, pisane, fotografske i arhivske filmske dokumente o Gezi Šiflišu od posttrijanonskog perioda do danas. Sportski i privatni život Geze Šifliša upoznajemo iz dve perspektive i na vremenskoj ravni. Jedna sekvenca iz prošlosti i jedna iz sadašnjosti uokviruju priču, preplićući se sa onim što je od priča u vezi njega preživelo i u porodici, naravno. Sa pričom sam se upoznao mnogo ranije, posebno kada sam upoznao Marcela Kovača iz Kelebije na mađarskoj strani. Jednog dana me je potražio mailom i pitao da li mi je Geza Šifliš rođak. Rekao je da se bavi istorijom sporta i pokretom Levente u Kelebiji, pa je tako detaljno upoznao poslednje godine Geze Šifliša u Kelebiji, pronašao i njegov napušteni, neuređeni nadgrobni spomenik, čak planiraju i da obnove isti, uz podršku fondacije. Pozvao me je da u ime porodice prisustvujem godišnjem polaganju venca. Od tada smo se sastajali nekoliko puta godišnje. Mnogo dugujem Marcelu za uporno, temeljno istraživanje naše porodice. Od tada je mnogo urađeno na obogaćivanju kulta Geze Šifliša u Kelebiji. O ovoj priči zainteresovani mogu da čitaju u sportskoj istorijskoj publikaciji Marcela Kovača, Reflektovana amnezija, a u kojoj poglavlje Slomljeni život govori o njemu. Nadgrobni spomenik Geze Šifliša je postao 301. parcela Kelebije. Od 2018. godine se u Kelebiji održava međunarodni Memorijalni Fudbalski turnir Geze Šifliša, na kom su učestovali i omladinci Fudbalske akademije Ištvan Njerš iz Totovog Sela. Gore navedeni podaci i informacije nisu poznati ni u srpskim, a ni u okvirima matične zemlje. Veoma se nadam da će film popuniti prazninu i u ovoj oblasti.
Ne snimate jednostavan pripovedački dokumentarac?
-Filmski materijal, koji će na kraju biti snimljen, dokumentuje okolnosti istorijskog istraživanja, odnosno njegovog nastanka, a koji pored crtanja portreta Geze Šifliša indirektno pokazuje i put kojim ćemo ići tokom postepenog istraživanja. Što se tiče vizualnog dela filma, s jedne strane pridajem veliki značaj fotografijama koje se nalaze u porodičnim i javnim arhivama, savremenim novinskim člancima, na sreću do danas sačuvanim sportskim snimcima, koji su verovatno nastali na nekoj nacionalnoj ili međunarodnoj utakmici. Naglašavam da je moj osnovni rediteljski koncept taj, da kad god to uslovi snimanja dozvoljavaju, pri prisećanju aktera, opisivanju rezutata njihovih istraživanja i prilikom posećivanja sajtova vezanih za životnu priču Geze Šifliša, date sadržajne delove i poglavlja beležim u situacionim uslovima. Svi do sada nepoznati efekti na privatan život, koji se odnose na sport, kao i efekti tadašnje političke, trijanonske mirovne diktature na sportski život ovdašnjih Mađara, na aspekte istog u južnim teritorijama, njegovoj evoluciji nakon Trianona, malo se zna. Planirani film treba da govori o svemu ovome i mnogim drugim važnim detaljima.
Da li je pored lične priče važan i tadašnji sistem, prisećanje istorije?
-Priča o Gezi Šiflišu mi nije zanimljiva jer smo rođaci u trećem kolenu, nego osim pomenutog i zbog toga, što je njegovo ime povezano sa Fradijem i komunističkim periodom Mađarske posle trijanonskog sakaćenja. To je jedna priča o veoma zamračenoj ljudskoj sudbini i dobu iste. Bio je uspešan i popularan golman Ferencvaroša, i umro je mlad u jesen 1948. godine u Kelebiji, od posledica ozbiljnog zlostavljanja od strane AVH (tadašnji organi državne bezbednosti, organ mađarske partijske diktature između 1948. i 1956. godine, prim.prev.) O ovom zlostavljanju se malo zna, samo o posledicama, a to je da je preminuo. I to, da je posle dugog i mukotrpnog čekanja njegova prva ljubav konačno stigla iz Subotice u Kelebiju, tamo su se i venčali, da bi nakon nekoliko dana pao u kandže AVH, i nakon što se vratio u Kelebiju, preminuo je. Baš takav istraživački, otkrivajući, obrazovni, dokumentarni film planiram, što je osnovno dramaturško-strukturno obeležje istorije priče i kinematografskog narativa, njen element je potraga za biografskim činjenicama koje se odvijaju tokom snimanja, upoznavanje sa detaljima. Ako ovo istraživanje bude uspešno i po sećanju likova i novinama koje još uvek mogu da se nađu, fotografijama, a pre svega dokumentima skrivenim u kinotekama i drugde, onda će ovaj film biti sastavljen od rezultata svega, a moći ćemo dobiti odgovor i na do sada ne poznate i bezbrojne biografske nepoznanice.
U kojoj fazi se trenutno nalazi istraživanje?
-Trenutno istražujem mađarsku i beogradsku kinoteku tražeći filmske vesti tog doba, u kojima su snimljeni sportski mečevi gde se mogu videti Fradi i Geza Šifliš. Drago mi je da su u filmu istraživački posao i učešće prihvatila i dva vrsna sportska istoričara, iz Vojvodine Laslo Taboroši, poznati hroničar sporta u Vojvodini i mađarski sportski istoričar, Lajoš Sabo, direktor Mađarskog olimpijskog sportskog muzeja, kao i Čaba Tobak, rukovodioc Muzeja Fradi i mnogi drugi. Lokacije dokumentarnog filma biće u dve države: u Mađarskoj u Kelebiji i Pešti, i u Srbiji, prevashodno u Subotici i Beogradu. Terensko snimanje počinjemo u maju sa snimateljem, montažerom i rukovodiocem produkcije Pannon RTV-a, producent filma je Official Film Kft,. a film planiram da završim i predstavim na proleće 2023. godine.
Geza Šifliš u akciji (Foto: arhiva)
